Zwyczaj dokonywania przedpłat, zaliczek lub zadatków ustalił się w obrocie przy zawieraniu wielu umów i polega na wręczeniu jednej stronie umowy przez drugą stronę określonej sumy pieniężnej lub rzeczy przed wykonaniem świadczenia.

W zależności od woli stron zachowanie takie może mieć różne znaczenie. Strony mogą, przykładowo, poprzez wręczenie zaliczki potwierdzić fakt zawarcia umowy, mogą uznać tę kwotę jako część należnego w przyszłości świadczenia albo mogą traktować ją jako zabezpieczenie wykonania zobowiązania.

Przepisy KC regulują instytucję zadatku. Według art. 394 KC zadatek to – w braku innego postanowienia umownego lub zwyczaju – surogat odszkodowania na wypadek, gdy zawarta umowa nie zostanie wykonana.

W przypadku, gdy jedna ze stron nie wykona zobowiązania, druga może bez wyznaczania dodatkowego terminu odstąpić od umowy i zachować otrzymany zadatek, bez względu na to, czy i w jakiej wysokości poniosła szkodę. Żądanie odszkodowania przewyższającego wysokość zadatku jest niedopuszczalne. W razie wykonania umowy zadatek zalicza się na poczet świadczenia strony, która go dała. Jeżeli takie zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.

W odniesieniu do przedpłaty lub zaliczki przepisy prawa nie przewidują ich przepadku, jeżeli strona, która je dała, nie wykonała umowy. Stanowią one bowiem częściowe świadczenie pieniężne jednej strony umowy, wyprzedzające świadczenie drugiej strony. W razie wykonania umowy przedpłata i zaliczka podlegają zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która je dała. Co do zasady, przedpłaty i zaliczki podlegajązwrotowi, jeżeli umowa nie zostanie wykonana. Jednakże strona, która dała przedpłatę lub zaliczkę, ale nie wykonała umowy musi się liczyć z tym, że druga strona umowy, może żądać naprawienia szkody z tytułu niewykonania umowy.

W takim przypadku biorący zaliczkę lub przedpłatę może nie dokonać jej zwrotu, potrącając z niej swoje roszczenie odszkodowawcze. Podatnik, który utracił wpłacony uprzednio zadatek nie może zaliczyć go do kosztów uzyskania przychodów z uwagi na brak związku pomiędzy ich wypłaceniem a przychodem, który miał uzyskać.