W niektórych, ściśle określonych w ustawie przypadkach, za war- 22 tość początkową środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych przyjmuje się ich wartość rynkową. Dotyczy to np. nabycia środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób. Często przyjęcie wartości rynkowej jest uzależnione od spełnienia określonych warunków, które powodują, że wartość rynkowa jest górną granicą wartości początkowej.

Ma to miejsce np. w razie nabycia środków trwałych lub wartości niematerialnych prawnych w postaci aportu. Wartość rynkowa określana jest na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca odpłatnego zbycia.

Jeżeli wartość rynkowa ustalona przez podatnika, bez uzasadnionej przyczyny, w sposób znaczny odbiega od faktycznej wartości rynkowej tych rzeczy i praw, organ podatkowy może podjąć działania w celu określenia prawidłowej jej wysokości. W pierwszej kolejności należy jednak wezwać podatnika do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających podanie wartości odbiegającej od wartości rynkowej. Jeżeli podatnik nie udzieli wyjaśnień, wówczas organ podatkowy określa tę wartość z uwzględnieniem opinii biegłego. Gdy określona w ten sposób wartość będzie odbiegała co najmniej o 33% od wartości podanej przez podatnika, koszty opinii biegłego ponosi podatnik. Warto w tym miejscu przytoczyć wyrokNSAz21.8.2001 r. (I SA/Łd 1686/2000), w którymNSAprzypomina, iż:

„Opinia biegłego jak każdy inny dowód w sprawie, może być kwestionowana i podlega ocenie w granicach swobodnej oceny dowodów. Biegły nie jest zwolniony od wskazania źródeł, podstaw i przesłanek, które uzasadniają poszczególne stwierdzenia zawarte w opinii”1.

Określenie wartości rynkowej przy ustalaniu wartości początkowej środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych, jest nieodzowne w przypadkach pozyskania składników majątkowych poprzez:

– nabycie w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób,

– nabycie w postaci wkładu niepieniężnego,

– nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części w drodze spadku lub darowizny,

– zakup przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części,

– przyjęcie do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części,

– wniesienie w postaci aportu przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.