Naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (w granicach określonych w cytowanym powyżej art. 361 § 1 KC).

Dłużnik popada w zwłokę, gdy z własnej winy dopuszcza się opóźnienia w spełnieniu świadczenia w stosunku do uzgodnionego w umowie terminu świadczenia. Zgodnie z art. 477 § 1 KC, w razie wystąpienia zawinionej przez dłużnika zwłoki w spełnieniu świadczenia, wierzyciel może żądać, niezależnie od spełnienia świadczenia, naprawienia szkody wynikłej z nieterminowego wykonania zobowiązania (np. przez zapłatę odszkodowania). W sytuacji natomiast, gdy w następstwie zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającej mierze znaczenie, może on go nie przyjąć i żądać wówczas naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (art. 477 § 2 KC). W tym drugim przypadku kwota tego odszkodowania będzie wynosić co najmniej wartość niespełnionego w terminie świadczenia.

Kara umowna regulowana w art. 483 KC jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym, zgodnie z którym naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania następuje poprzez zapłatę określonej kwoty pieniędzy. Obowiązek zapłaty kary umownej będzie wynikać wyłącznie z postanowień umowy. Karę umowną strony mogą zastrzec jedynie w przypadku zobowiązania niepieniężnego. Kara umowna należy się wierzycielowi w umówionej wysokości, niezależnie od rozmiaru poniesionej szkody. Kara tego rodzaju zastępuje odszkodowanie należne wierzycielowi w przypadku wystąpienia szkody spowodowanej niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania. Dlatego, zgodnie z art. 483 § 2 KC, bez zgody wierzyciela dłużnik nie może zwolnić się z wykonania zobowiązania przez zapłatę kary umownej.

Strony mogą jednak przyjąć w umowie odmienne rozwiązanie, przewidując, przykładowo, że wierzyciel będzie miał prawo wyboru między żądaniem zapłaty kary umownej w kwocie ustalonej w umowie, a żądaniem zapłaty odszkodowania na zasadach ogólnych.

Ustawodawca wyraźnie stanowi, że bez żadnych wyjątków podatnik nie może zaliczyć do swoich kosztów podatkowych kar umownych i odszkodowań zapłaconych w następstwie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Potwierdzeniem bezwzględnego charakteru tego zakazu jest wyrok NSA z 13.12.1996 r. (SA/Łd 2683/95, MoPod 2000/2/27), w którym sąd orzekł, że:

„Kara umowna poniesiona z tytułu zerwania umowy, powodowanego dążeniem do zapobieżenia stratom finansowym, grożącym w razie wykonania zobowiązania, nie może być uznana za koszt uzyskania przychodu w rozumieniu ustawy z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych”.